Είναι δυνατό να υπάρξει ένας αρμονικός κόσμος;

Η δίψα για την ύπαρξη μιας ουτοπίας είναι κατά βάση η δίψα για την ύπαρξη αρμονίας μέσα στο άτομο και μέσα στην κοινωνία. Η αρμονία δεν υπήρξε ποτέ΄ υπήρξε πάντοτε ένα χάος. Η κοινωνία υπήρξε διαιρεμένη σε διαφορετικές κουλτούρες, διαφορετικές θρησκείες, διαφορετικά έθνη -και όλα τους βασισμένα πάνω σε προκαταλήψεις. Καμιά από τις διαιρέσεις αυτές δεν είναι έγκυρη. Αλλά οι διαιρέσεις αυτές δείχνουν ότι ο άνθρωπος είναι διαιρεμένος μέσα του: αποτελούν την προβολή της δικής του εσωτερικής σύγκρουσης. Δεν είναι ενιαίος μέσα του, γι΄αυτό και δεν μπόρεσε να δημιουργήσει μια και μόνο κοινωνία, μια και μόνο ανθρωπότητα απέξω. Η αιτία δεν βρίσκεται απέξω. Ο έξω κόσμος είναι απλώς η αντανάκλαση του εσωτερικού ανθρώπου. Ο άνθρωπος αποτελεί εξέλιξη από τα ζώα. Αυτό το υποστηρίζει σε βάθος η σύγχρονη ψυχανάλυση, ιδιαίτερα η σχολή τού Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, διότι στο συλλογικό ασυνείδητο τού ανθρώπου υπάρχουν μνήμες που ανήκουν στη ζωική κατάσταση. Αν κάνεις υπνωτισμό στον άνθρωπο, μπαίνει πρώτα στον ασυνείδητο νου, που αποτελεί απλώς το καταπιεσμένο μέρος της παρούσας ζωής. Αν τον υπνωτίσεις ακόμη πιο βαθιά, μπαίνει τότε στο συλλογικό ασυνείδητο, το οποίο έχει αναμνήσεις ότι υπήρξε ως ζώο. Οι άνθρωποι αρχίζουν να κραυγάζουν -στο στάδιο εκείνο δεν μιλούν κάποια γλώσσα. Αρχίζουν να μουγκρίζουν ή να φωνάζουν, πάντως είναι αδύνατο να υπάρξει κάποια γλώσσα΄ μπορούν και κραυγάζουν, αλλά με τον τρόπο των ζώων. Και στην κατάσταση του συλλογικού ασυνείδητου, αν τους επιτραπεί να κινηθούν ή αν τους πουν να κινηθούν, κινούνται με τα τέσσερα -δεν στέκουν όρθιοι. Στο συλλογικό ασυνείδητο, υπάρχουν σίγουρα υπολείμματα που υποδηλώνουν ότι υπήρξαν κάποτε με το σώμα κάποιου ζώου. Και οι διάφοροι άνθρωποι προέρχονται από διαφορετικά σώματα ζώων. Ισως αυτό να είναι η αιτία που υπάρχει τόση διαφορά ανάμεσα στα άτομα. Και μερικές φορές βλέπεις κάποια ομοιότητα -κάποιος συμπεριφέρεται σαν σκύλος, κάποιος συμπεριφέρεται σαν αλεπού, κάποιος συμπεριφέρεται σαν λιοντάρι. Και το στηρίζουν τούτο πολύ οι φολκλορικές παραδόσεις, οι αρχαίες παραβολές, όπως Οι μύθοι του Αισώπου ή η Πάντσταντρα στην Ινδία -που είναι η αρχαιότερη-, στην οποία όλες οι ιστορίες αφορούν ζώα, αλλά έχουν μεγάλη σημασία για τους ανθρώπους και αντιπροσωπεύουν ορισμένους ανθρώπινους τύπους. Και ο άνθρωπος έχει ακόμη πολύ από το ένστικτο του ζώου -το θυμό του, το μίσος του, τη ζήλια του, την κτητικότητά του, την πονηριά του. Ολα όσα έχουν κατακρίνει στον άνθρωπο φαίνεται πως ανήκουν σε κάποιο βαθιά ριζωμένο ασυνείδητο. Και η όλη δουλειά της πνευματικής αλχημείας είναι πώς να απαλλαγούμε από το παρελθόν του ζώου. Αν δεν απαλλαγεί από το παρελθόν του ζώου ο άνθρωπος, θα παραμείνει διαιρεμένος. Το παρελθόν του ζώου και η ανθρώπινή του κατάσταση δεν μπορούν να υπάρξουν ως ένα πράγμα, γιατί η ανθρώπινη κατάσταση έχει τις αντίθετες ακριβώς ιδιότητες. Το μόνο λοιπόν που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος είναι να γίνει υποκριτής. Σε ό,τι αφορά την επίσημη συμπεριφορά, ακολουθεί τα ιδανικά της ανθρώπινης κατάστασης -ιδανικά αγάπης και αλήθειας, ελευθερίας, μη κτητικότητας, ευσπλαχνίας. Παραμένει όμως αυτό ένα πολύ λεπτό στρώμα και ανά πάσα στιγμή μπορεί να έρθει στην επιφάνεια το κρυμμένο ζώο΄ κάθε τυχαίο περιστατικό μπορεί να το φέρει στην επιφάνεια. Και είτε έρχεται στην επιφάνεια είτε όχι, η εσωτερική συνειδητότητα είναι διαιρεμένη. Αυτή η διαιρεμένη συνειδητότητα δημιουργεί συνεχώς την δίψα και το ερώτημα: Πώς να γίνεις ένα αρμονικό σύνολο σε ό,τι αφορά το άτομό σου; Και το ίδιο ισχύει για όλη την κοινωνία: Πώς να κάνουμε την κοινωνία να είναι ένα αρμονικό σύνολο -όπου δεν θα υπάρχει κανείς πόλεμος, καμιά σύγκρουση, καθόλου τάξεις, διαιρέσεις ανάλογα με το χρώμα, την κάστα, τη θρησκεία, το έθνος; Εξαιτίας ανθρώπων όπως ο Τόμας Μουρ, ο οποίος έγραψε το βιβλίο Ουτοπία, η λέξη έγινε συνώνυμη με όλους τους ιδεαλιστικούς στόχους΄ δεν έχουν όμως αντιληφθεί το πραγματικό πρόβλημα. Γι΄αυτό ακριβώς και φαίνεται σαν να μην πρόκειται ποτέ να συμβεί η ιδέα τους της ουτοπίας. Αν σκεφτείς ότι θα γίνει η κοινωνία μια κοινωνία ιδανική, ένας παράδεισος, φαίνεται πως είναι αδύνατο: υπάρχουν τόσες πολλές συγκρούσεις και δεν φαίνεται να υπάρχει τρόπος να εναρμονιστούν. Κάθε θρησκεία θέλει να κατακτήσει όλο τον κόσμο, όχι να εναρμονιστεί. Κάθε έθνος θέλει να κατακτήσει όλο τον κόσμο, όχι να εναρμονιστεί. Κάθε πολιτισμός θέλει να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο και να καταστρέψει όλους τους άλλους πολιτισμούς, όχι να φέρει την αρμονία ανάμεσά τους. Ετσι λοιπόν η ουτοπία έγινε συνώνυμη με κάτι το οποίο ανήκει απλώς στη φαντασία. Και υπάρχουν ονειροπόλοι΄ η ίδια η λέξη ΄΄ουτοπία΄΄ σημαίνει επίσης ΄΄αυτό που δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ΄΄. Εξακολουθεί όμως ο άνθρωπος να σκέφτεται με τους όρους αυτούς ξανά και ξανά. Φαίνεται πως υπάρχει κάποια βαθιά ριζωμένη παρόρμηση... Οι σκέψεις του όμως αφορούν στα συμπτώματα΄ γι΄αυτό ακριβώς και δείχνει σαν να μην πρόκειται να συμβεί ποτέ. Δεν κοιτάζει τις αιτίες. Τις αιτίες τις αποτελούν τα άτομα. Η ουτοπία είναι δυνατό να υπάρξει. Μια αρμονική ανθρώπινη κοινωνία είναι δυνατό να υπάρξει, θα πρέπει να είναι δυνατό, γιατί θα είναι η καλύτερη ευκαιρία προκειμένου να αναπτυχθούν όλοι, η καλύτερη ευκαιρία για να γίνει κάθε άνθρωπος ο εαυτός του. Οι πιο πλούσιες δυνατότητες θα είναι διαθέσιμες σε όλους. Φαίνεται λοιπόν ότι έτσι όπως είναι η κοινωνία είναι τελείως ανόητη. Οι ουτοπιστές δεν είναι ονειροπόλοι, αλλά οι επιλεγόμενοι ρεαλιστές σου, οι οποίοι κατακρίνουν τους ουτοπιστές, είναι ανόητοι. Πάντως συμφωνούν και οι δυο σε ένα σημείο, ότι κάτι πρέπει να γίνει μέσα στην κοινωνία. Ο Πρίγκηπας Κροπότκιν, ο Μπακούνιν και οι οπαδοί τους θα ήθελαν να διαλυθούν όλες οι κυβερνήσεις΄ σαν να είναι στο χέρι τους, σαν να μπορείς απλώς να το πεις και οι κυβερνήσεις θα διαλυθούν. Αυτοί είναι οι αναρχικοί, οι οποίοι είναι οι καλύτεροι ουτοπιστές. Οταν τους διαβάζεις, φαίνεται πως ό,τι λένε έχει νόημα. Δεν έχουν όμως κανένα μέσο για να το υλοποιήσουν και δεν έχουν ιδέα πώς θα συμβεί. Και υπάρχει ο Καρλ Μαρξ, ο Ενγκελς και ο Λένιν΄ οι μαρξιστές, οι κομμουνιστές και οι διάφορες σχολές του σοσιαλισμού, που συνδέονται με διάφορους ονειροπόλους. Ακόμη και ο Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω είχε τη δική του ιδέα περί σοσιαλισμού και είχε μια μικρή ομάδα που λεγόταν Ενωση Φάμπιαν. Προπαγάνδιζε ένα είδος σοσιαλιστικού κόσμου, εντελώς διαφορετικού από τον κομμουνιστικό κόσμο που υπάρχει σήμερα. Υπάρχουν οι φασίστες που νομίζουν ότι είναι ζήτημα περισσότερου ελέγχου και περισσότερης κυβερνητικής εξουσίας΄ ακριβώς το αντίθετο από τους αναρχικούς που δεν θέλουν καμιά κυβέρνηση΄ κάθε πηγή διαφθοράς είναι η κυβέρνηση. Και υπάρχουν άνθρωποι, οι φασίστες, που θέλουν όλη την εξουσία στα χέρια των δικτατόρων. Λένε ότι, εξαιτίας ακριβώς της δημοκρατικής ιδέας, η κοινωνία καταρρέει, διότι στη δημοκρατία ο κατώτερος παρανομαστής γίνεται κυβερνήτης. Αποφασίζει εκείνος ποιος πρόκειται να κυβερνήσει΄ και είναι ο περισσότερο αδαής, δεν καταλαβαίνει καθόλου. Αποφασίζει ο όχλος πώς πρέπει να είναι η κοινωνία. Σύμφωνα λοιπόν με τους φασίστες, η δημοκρατία είναι απλώς οχλοκρατία, δεν είναι δημοκρατία΄ δεν είναι δυνατό να υπάρξει η δημοκρατία. Σύμφωνα με τους κομμουνιστές, το όλο πρόβλημα αποτελείται απλώς από την ταξική διαίρεση σε φτωχούς και πλούσιους. Νομίζουν ότι, αν πάει όλη η κυβερνητική εξουσία στα χέρια των φτωχών και έχουν τη δικτατορία του προλεταριάτου -όταν έχουν εξαφανιστεί όλες οι τάξεις και η κοινωνία έχει γίνει ίση- τότε δεν θα υπάρχει σύντομα καμιά ανάγκη κράτους. Ασχολούνται όλοι τους με την κοινωνία. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται η αποτυχία τους. Οπως το βλέπω ο ίδιος, η ουτοπία δεν είναι κάτι που δεν πρόκειται να συμβεί, είναι κάτι που είναι δυνατό, πρέπει όμως να πάμε στις αιτίες, όχι στα συμπτώματα. Και οι αιτίες βρίσκονται μέσα στα άτομα, όχι μέσα στην κοινωνία. Για παράδειγμα, μέσα σε εβδομήντα χρόνια, η κομμουνιστική επανάσταση στη Σοβιετική Ρωσία δεν μπόρεσε να διαλύσει τη δικτατορία. Ο Λένιν νόμιζε ότι δέκα με δεκαπέντε χρόνια το πολύ θα ήταν αρκετά, γιατί έως τότε πια θα είχαμε εξισώσει τους πάντες, θα είχαμε διανείμει εξίσου τον πλούτο΄ τότε δεν θα υπήρχε ανάγκη κυβερνήσεων. Αλλά μετά από δεκαπέντε χρόνια είδαν ότι μόλις απομακρύνεις το επιβεβλημένο κράτος, οι άνθρωποι θα γίνουν και πάλι άνισοι. Θα υπάρχουν και πάλι πλούσιοι άνθρωποι και θα υπάρχουν και πάλι φτωχοί άνθρωποι, διότι υπάρχει κάτι μέσα στους ανθρώπους που τους κάνει πλούσιους ή φτωχούς. Πρέπει λοιπόν να τους κρατάς σχεδόν μέσα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, αν θέλεις να παραμείνουν ίσοι. Είναι όμως παράξενο αυτό το είδος ισότητας, γιατί καταστρέφει κάθε ελευθερία, κάθε ατομικότητα. Και η βασική ιδέα ήταν ότι θα δώσουν στο άτομο ίσες ευκαιρίες. Οι ανάγκες του πρέπει να ικανοποιούνται με ίσο τρόπο. Θα έχει τα πάντα εξίσου με κάθε άλλον. Θα τα μοιράζεται. Ομως το τελικό αποτέλεσμα είναι ακριβώς το αντίθετο. Εχουν σχεδόν καταστρέψει το άτομο, στο οποίο προσπαθούσαν να δώσουν ισότητα και ελευθερία και όλα τα καλά που πρέπει να δίνονται στα άτομα. Απομάκρυναν το άτομο το ίδιο. Αρχισαν να φοβούνται το άτομο΄ και ο λόγος είναι ότι δεν συνειδητοποιούν ακόμη πως, όσο κι αν διαρκέσει το επιβεβλημένο κράτος -εβδομήντα ή επτακόσια χρόνια- δεν πρόκειται να υπάρξει καμιά διαφορά. Μόλις απομακρύνεις τον έλεγχο, θα υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που ξέρουν πώς να είναι πλούσιοι και θα υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που ξέρουν πώς να είναι φτωχοί. Και θα αρχίσουν απλούστατα ξανά το όλο πράγμα. Στην αρχή προσπάθησαν... επειδή η ιδέα του Καρλ Μαρξ ήταν ότι δεν πρέπει να υπάρχει γάμος στον κομμουνισμό. Και ήταν πολύ σύμφωνος με την πραγματικότητα ως προς αυτό: ότι ο γάμος γεννήθηκε λόγω της ατομικής ιδιοκτησίας. Η λογική του ήταν σωστή. Υπήρξε μια εποχή που δεν υπήρχε γάμος. Οι άνθρωποι ζούσαν σε φυλές και έκαναν έρωτα έτσι ακριβώς όπως κάνουν τα ζώα. Το πρόβλημα άρχισε μόνο όταν μερικοί άνθρωποι, που ήταν πιο πονηροί, πιο έξυπνοι, πιο ισχυροί, είχαν καταφέρει να έχουν κάποια περιουσία. Ηθελαν τώρα η περιουσία τους, μετά από τον θάνατό τους, να πάει στα παιδιά τους. Είναι φυσική η επιθυμία, αν δουλεύει κάποιος άνθρωπος σε όλη του τη ζωή και συγκεντρώσει περιουσία, γη, ή δημιουργήσει ένα βασίλειο, να πάει αυτό στα παιδιά του. Με αδιόρατο τρόπο, μέσω των παιδιών, επειδή είναι αίμα του, θα εξακολουθεί να κυβερνά, θα εξακολουθεί να έχει ιδιοκτησία. Αποτελεί αυτό έναν τρόπο για να βρει ένα υποκατάστατο της αθανασίας, γιατί θα υπάρχει η συνέχεια: ΄΄Δεν θα υπάρχω ο ίδιος, αλλά θα υπάρχει το παιδί μου, που θα με εκπροσωπεί, που θα είναι το αίμα μου και τα οστά και το μεδούλι μου. Κι έπειτα θα υπάρξει το δικό του παιδί και θα υπάρξει η συνέχεια. Με αδιόρατο τρόπο λοιπόν, θα έχω αθανασία. Δεν μπορώ να ζήσω για πάντα, είναι λοιπόν αυτό ένα υποκατάστατο.΄΄ Γι΄αυτό δημιουργήθηκε ο γάμος΄ διαφορετικά, ήταν ευκολότερο να μην έχει ο άντρας κανένα γάμο, αφού ο γάμος ήταν απλώς μια ευθύνη -των παιδιών, της συζύγου. Οταν είναι έγκυος η γυναίκα, πρέπει να την ταΐζεις... Και δεν υπήρχε ανάγκη να αναλάβεις όλη εκείνη την ευθύνη. Η γυναίκα έπαιρνε όλη την ευθύνη. Ο άντρας όμως ήθελε κάποιου είδους αθανασία και να κατέχει την περιουσία του το δικό του αίμα. Και η γυναίκα ήθελε κάποια προστασία΄ ήταν ευάλωτη. Οσο ήταν έγκυος, δεν μπορούσε να δουλεύει, δεν μπορούσε να πάει για κυνήγι, έπρεπε να εξαρτάται από κάποιον. Ηταν λοιπόν συμφέρον και των δυο να έχουν ένα συμβόλαιο, ότι θα μείνουν μαζί, ότι δεν θα προδώσουν κατά καμία έννοια, επειδή το όλο ζήτημα ήταν να παραμείνει καθαρό το αίμα. Ετσι λοιπόν, η ιδέα του Μαρξ ήταν ότι, όταν έρθει ο κομμουνισμός και γίνει συλλογική η περιουσία, θα χάσει το νόημά του ο γάμος, γιατί αφαιρείται ο βασικός λόγος της ύπαρξής του΄ δεν έχεις πια κάποια ιδιωτική περιουσία. Ο γιος σου δεν θα έχει τίποτα ως κληρονομιά. Μάλιστα, όπως ακριβώς δεν μπορείς να έχεις κάποια περιουσία, δεν μπορείς να έχεις και κάποια ατομική σου γυναίκα΄ ιδιοκτησία είναι και αυτό. Και δεν μπορείς να έχεις τον ατομικό σου γιο ή κόρη, γιατί είναι κι αυτό ιδιωτική περιουσία. Με την εξαφάνιση λοιπόν της ιδιωτικής περιουσίας, θα εξαφανιστεί και ο γάμος. Μετά από την επανάσταση λοιπόν, επί δυο η τρία χρόνια, το δοκίμασαν στη Ρωσία, αλλά ήταν αδύνατο. Η ιδιωτική περιουσία είχε εξαφανιστεί, αλλά οι άνθρωποι δεν ήταν έτοιμοι να αφήσουν το γάμο. Και ακόμη και η κυβέρνηση είδε ότι, αν εξαφανιστεί ο γάμος, πέφτει όλη η ευθύνη στην κυβέρνηση, για τα παιδιά, για τη γυναίκα... Γιατί να αναλάβουν λοιπόν μια περιττή ευθύνη; Και δεν πρόκειται για μικρό πράγμα. Είναι καλύτερα να αφήσουν να συνεχιστεί ο γάμος. Αντέστρεψαν λοιπόν την πολιτική τους΄ ξέχασαν τελείως τον Καρλ Μαρξ, γιατί μέσα σε τρία μόνο χρόνια είδαν ότι επρόκειτο να δημιουργήσει αυτό δυσκολίες και οι άνθρωποι δεν ήταν πρόθυμοι. Οι άνθρωποι δεν ήταν επίσης πρόθυμοι να αφήσουν την ιδιωτική περιουσία΄ τους την πήραν δια της βίας. Σκότωσαν περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους, για μικρές ατομικές ιδιοκτησίες. Κάποιος είχε ένα μικρό κομμάτι γης, λίγα στρέμματα, κι επειδή επρόκειτο να εθνικοποιηθούν τα πάντα... Παρόλο που οι άνθρωποι ήταν φτωχοί, εξακολουθούσαν να θέλουν να διατηρήσουν την περιουσία τους. Είχαν τουλάχιστον κάτι΄ και τώρα θα τους έπαιρναν μέσα από τα χέρια τους ακόμη και αυτό. Ελπιζαν ότι θα αποκτήσουν κάτι επιπλέον -γι΄αυτό είχαν κάνει την επανάσταση και αγωνίστηκαν γι΄αυτήν. Τώρα επρόκειτο να τους πάρουν μέσα από τα χέρια τους και αυτό που είχαν. Θα γινόταν ιδιοκτησία του κράτους, θα εθνικοποιείτο... Και για μικροπράγματα... Κάποιος μπορεί να είχε μερικές κότες ή μια αγελάδα και δεν ήταν πρόθυμος... Γιατί αυτό ήταν όλο κι όλο που είχε. Ενα μικρό σπίτι... Και δεν ήταν πρόθυμος να το εθνικοποιήσουν. Αυτούς τους φτωχούς ανθρώπους -σκότωσαν ένα εκατομμύριο ανθρώπους, για να κάνουν όλη τη χώρα να συνειδητοποιήσει ότι έπρεπε να συμβεί η εθνικοποίηση. Ακόμη και αν είχες μόνο μια αγελάδα και δεν την έδινες στο κράτος, είχες τελειώσει. Και η κυβέρνηση νόμιζε ότι ο κόσμος θα ήταν πρόθυμος να αποχωριστεί... Αλλά έτσι ακριβώς δεν έχουν καταφέρει πάντοτε οι θεωρητικοί μόνον και λογικοί άνθρωποι να καταλάβουν τον άνθρωπο. Δεν εξέτασαν ποτέ την ψυχολογία του. Ηταν αλήθεια πως ο γάμος δημιουργήθηκε αφότου εμφανίστηκε η ιδιωτική περιουσία΄ την ακολούθησε ο γάμος. Λογικά, καθώς θα διαλυόταν η ιδιωτική περιουσία, θα έπρεπε να εξαφανιστεί ο γάμος. Αλλά δεν καταλαβαίνουν τον ανθρώπινο νου. Καθώς τους έπαιρναν την ιδιοκτησία, οι άνθρωποι άρχισαν να είναι πιο κτητικοί μεταξύ τους, γιατί δεν είχε απομείνει τίποτε άλλο. Η γη τους είχε χαθεί, τα ζώα τους είχαν χαθεί, τα σπίτια τους είχαν χαθεί. Δεν θέλουν τώρα να χάσουν τη σύζυγο ή τον σύζυγο ή τα παιδιά τους. Πήγαινε πολύ αυτό. Αλλο η λογική... Και αν δεν προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τον άνθρωπο πιο πολύ από ψυχολογική άποψη και λιγότερο από τη λογική άποψη, θα κάνουμε πάντοτε λάθος. Ο Μαρξ αποδείχτηκε πως έκανε λάθος. Οταν τους πήραν τα πάντα, οι άνθρωποι έμειναν προσηλωμένοι ο ένας στον άλλο περισσότερο, περισσότερο από πριν, γιατί τώρα αυτή ήταν η μόνη τους ιδιοκτησία: μια γυναίκα, ένας σύζυγος, παιδιά... Και ήταν μεγάλο το κενό στη ζωή τους΄ όλη τους η περιουσία είχε χαθεί και τώρα επρόκειτο να εθνικοποιηθεί και η γυναίκα τους. Δεν μπορούσαν να συλλάβουν την ιδέα αυτή, γιατί ο νους τους και η παράδοσή τους έλεγε, ΄΄Είναι πορνεία αυτό.΄΄ Τα παιδιά τους έπρεπε να εθνικοποιηθούν΄ δεν είχαν κάνει την επανάσταση γι΄αυτό το πράγμα. Τελικά λοιπόν η κυβέρνηση αναγκάστηκε να αντιστρέψει την πολιτική της΄ διαφορετικά, στο σύνταγμά τους... Στο πρώτο σύνταγμα είχαν διακηρύξει ότι τώρα δεν θα υπάρχει γάμος΄ και δεν πρόβαλε θέμα διαζυγίου. Μέσα σε τρία μόνο χρόνια, χρειάστηκε να το αλλάξουν. Και στη Ρωσία τότε ο γάμος ήταν αυστηρότερος από οπουδήποτε αλλού. Το διαζύγιο ήταν πιο δύσκολο από οπουδήποτε αλλού, διότι η κυβέρνηση δεν ήθελε περιττές αλλαγές. Αυτό δημιουργεί γραφική εργασία και περισσότερη γραφειοκρατία. Ετσι, η κυβέρνηση θέλει να μένουν οι άνθρωποι μαζί, να μην αλλάζουν συντρόφους χωρίς λόγο. Και το διαζύγιο προκαλεί νομικές υποθέσεις σχετικά με τα παιδιά΄ ποιος θα τα έχει, ο πατέρας ή η μητέρα΄ είναι περιττό το πράγμα. Η κυβέρνηση σκέφτεται την αποτελεσματικότητα΄ λιγότερη γραφειοκρατία, λιγότερα έγγραφα, και οι άνθρωποι δημιουργούν περιττά έγγραφα, είναι λοιπόν πολύ δύσκολο να πάρεις διαζύγιο. Και καθώς περνούσε ο καιρός, είδαν ότι δεν υπάρχει τρόπος να κρατήσεις ίσους τους ανθρώπους χωρίς βία. Αλλά τι είδους ουτοπία είναι αυτή που την συντηρείς με τη βία; Και επειδή το κομμουνιστικό κόμμα είχε όλη τη δύναμη, εμφανίστηκε ένα νέο είδος διαίρεσης, η νέα τάξη των γραφειοκρατών: εκείνοι που έχουν εξουσία και εκείνοι που δεν έχουν καμιά εξουσία. Είναι πολύ δύσκολο να γίνεις μέλος, να αποκτήσεις την ιδιότητα του μέλους του κομμουνιστικού κόμματος στη Ρωσσία, γιατί έτσι μπαίνεις στην ελίτ της εξουσίας. Το κομμουνιστικό κόμμα έφτιαξε και πολλές άλλες ομάδες΄ πρέπει πρώτα να γίνεις μέλος αυτών των ομάδων και πρέπει να σε δοκιμάζουν με κάθε τρόπο. Οταν διαπιστώσουν ότι είσαι πραγματικά αξιόπιστος, απόλυτα αξιόπιστος, έμπιστος, τότε μπορείς να μπεις στο κομμουνιστικό κόμμα. Και το κόμμα δεν αυξάνει τον αριθμό των μελών, γιατί αυτό σημαίνει μοίρασμα της εξουσίας. Οι άνθρωποι δεν ήταν ποτέ τόσο ανίσχυροι κάτω από το καπιταλιστικό καθεστώς ή κάτω από το φεουδαρχικό καθεστώς. Με τους τσάρους, δεν ήταν τόσο ανίσχυροι. Ηταν δυνατό να γίνει πλούσιος ένας φτωχός άνθρωπος, αν ήταν αρκετά ευφυής. Τώρα δεν είναι τόσο εύκολο. Μπορεί να είσαι ευφυής, αλλά δεν είναι τόσο εύκολο να μπεις από την ανίσχυρη τάξη στην τάξη που κρατά την εξουσία. Η απόσταση ανάμεσα στις δυο τάξεις είναι πολύ περισσότερη από ό,τι πριν. Υπάρχει πάντα κινητικότητα στην καπιταλιστική κοινωνία, γιατί δεν υπάρχουν μόνο φτωχοί άνθρωποι και πλούσιοι άνθρωποι, υπάρχει μια μεγάλη μεσαία τάξη και η μεσαία τάξη κινείται συνεχώς. Μερικοί άνθρωποι της μεσαίας τάξης προχωρούν και μπαίνουν στους εξαιρετικά πλούσιους και περισσότεροι άνθρωποι μπαίνουν στην τάξη των φτωχών. Μερικοί φτωχοί άνθρωποι μπαίνουν στη μεσαία τάξη΄ μερικοί πλούσιοι άνθρωποι πέφτουν στη μεσαία τάξη ή μπορεί να πέσουν ακόμη και στη φτωχή τάξη... Υπάρχει κινητικότητα. Στην κομμουνιστική κοινωνία υπάρχει μια εντελώς στατική κατάσταση. Οι τάξεις έχουν τώρα αποκοπεί τελείως η μια από την άλλη. Ενώ επρόκειτο να δημιουργήσουν μια αταξική κοινωνία, δημιούργησαν την αυστηρότερη κοινωνία με στατικές τάξεις. Πρόκειται σχεδόν για επανάληψη του ινδουισμού. Εκείνο που έκανε ο Μανού πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια το έκαναν και οι κομμουνιστές στην Ρωσσία. Ο Μανού έκανε την ινδουιστική κοινωνία να έχει τέσσερεις τάξεις. Δεν υπάρχει καμιά κινητικότητα. Γεννιέσαι βραχμάνος, αυτός είναι ο μόνος τρόπος να είσαι βραχμάνος. Και πρόκειται για την πιο υψηλή κοινωνία, την κορυφαία τάξη. Νούμερο δύο είναι οι πολεμιστές, οι βασιλιάδες΄ κσατρίγια. Γεννιέσαι όμως σε εκείνη την κάστα, δεν υπάρχει θέμα να πας εκεί. Τρίτη είναι η τάξη των βαΐσυα, των επιχειρηματιών΄ γεννιέσαι εκεί. Και τέταρτη είναι οι σούντρα, οι παρίες Γεννιούνται όλοι με την κάστα τους. Γι΄αυτό ακριβώς, μέχρις ότου άρχισε ο χριστιανισμός να προσηλυτίζει πάρα πολλούς ινδουιστές, ιδιαίτερα τους σούντρα, οι οποίοι ήταν έτοιμοι, πολύ πρόθυμοι να γίνουν χριστιανοί, επειδή τουλάχιστον δεν θα ήταν παρίες... Μεταξύ των ινδουιστών, τους σούντρα δεν μπορείς να τους αγγίξεις, και δεν υπάρχει κανείς τρόπος να βγεις από αυτή τη δομή. Ολη σου τη ζωή πρέπει να μείνεις το ίδιο, όπως παρέμειναν και οι πρόγονοί σου επί πέντε χιλιάδες χρόνια. Επί πέντε χιλιάδες χρόνια υπάρχει μια κατηγοριοποιημένη κοινωνία. Αν είναι κάποιος παπουτσής, η οικογένειά του φτιάχνει παπούτσια εδώ και πέντε χιλιάδες χρόνια. Δεν μπορεί να κάνει καμιά άλλη δουλειά, δεν μπορεί να μπει σε κανένα άλλο επάγγελμα. Δεν επιτρέπεται αυτό. Οι ινδουιστές δεν ήταν θρησκεία που έκανε προσηλυτισμό, διότι το μεγάλο ερώτημα ήταν, αν προσηλυτίσεις κάποιον, σε ποια τάξη θα βάλεις τον άνθρωπο αυτό; Ο χριστιανισμός είναι θρησκεία που κάνει προσηλυτισμό, επειδή δεν έχει ταξικούς διαχωρισμούς΄ γίνεσαι απλώς χριστιανός. Αν σε προσηλυτίσουν οι καθολικοί, γίνεσαι καθολικός΄ αν σε προσηλυτίσουν οι προτεστάντες, γίνεσαι προτεστάντης. Στον ινδουισμό όμως δεν γίνεται να σε προσηλυτίσουν για τον απλό λόγο ότι: πού θα σε βάλουν; Οι βραχμάνοι δεν θα σε δεχτούν και δεν θα σου άρεσε να σε βάλουν με τους σούντρα, τους παρίες. Τι νόημα έχει λοιπόν να έρθεις σε μια θρησκεία όπου δεν θα σε αγγίζουν καν; Ούτε καν τη σκιά σου δεν μπορεί να αγγίζει κανείς. Και ο βραχμάνος πρέπει να κάνει μπάνιο, αν πέσει πάνω του η σκιά ενός σούντρα. Ο σούντρα δεν τον άγγιξε, αλλά ούτε και τη σκιά του δεν μπορείς να την αγγίζεις. Αν και είναι η αρχαιότερη θρησκεία, ο ινδουισμός δεν έχει εξαπλωθεί΄ έχει συρρικνωθεί. Ο βουδισμός εξαπλώθηκε σε όλη την Ασία και έχει ηλικία μόνο εικοσιπέντε αιώνων. Ο ινδουισμός έχει ηλικία τουλάχιστον δέκα χιλιάδων χρόνων, ή και περισσότερο, αλλά δεν μπόρεσε να εξαπλωθεί για τον απλό λόγο ότι η γέννηση είναι καθοριστική Μπορείς να είσαι ινδουιστής μόνο από γεννησιμιού σου, όπως ακριβώς μπορείς να είσαι εβραίος μόνο από γεννησιμιού σου΄ και αυτές είναι οι δυο αρχαιότερες θρησκείες. Αυτές είναι στην ουσία οι δυο βασικές θρησκείες. Ο χριστιανισμός και ο μωαμεθανισμός είναι παρακλάδια το ιουδαϊσμού΄ και ο τζαϊνισμός και ο βουδισμός είναι παρακλάδια του ινδουισμού. Ο τζαϊνισμός και ο βουδισμός αποτελούν κι οι δυο εξέγερση της δεύτερης τάξης -των κσατρίγια, των πολεμιστών- διότι εκείνοι είχαν τη δύναμη. Ηταν οι βασιλιάδες, ήταν οι στρατιώτες, είχαν τη δύναμη΄ κι όμως ο βραχμάνος ήταν πιο πάνω από αυτούς. Ηταν φυσικό λοιπόν ότι επρόκειτο να εξεγερθούν αργά ή γρήγορα και πράγματι εξεγέρθηκαν τελικά. Ο Γκωτάμα Βούδας και ο Μαχαβίρα είναι και οι δυο από τη δεύτερη τάξη. Ηθελαν να είναι στην πρώτη τάξη, είχαν αυτοί τη δύναμη, και οι βραχμάνοι δεν είχαν τίποτα: γιατί να είναι εκείνοι η ανώτερη τάξη; Ηταν μια εξέγερση λοιπόν. Αλλά ήταν παράξενο πράγμα ότι, παρόλο που αυτές οι θρησκείες βγήκαν έξω από τον ινδουιστικό χώρο, μόνο ο βουδισμός μπόρεσε να διαδοθεί σε όλη την Ασία. Ο τζαϊνισμός δεν μπόρεσε να διαδοθεί έξω από την Ινδία. Ο βουδισμός μπόρεσε να διαδοθεί έξω από την Ινδία. Από την Ινδία εξαφανίστηκε, αλλά κατέκτησε όλη την Ασία. Και ο λόγος ήταν ότι, με τον ευσπλαχνικό του ακριβώς νου, ο Γκωτάμα Βούδας επέτρεψε να μπουν οι πάντες στον βουδισμό. Οι τζαΐνες, παρόλο που είχαν κι εκείνοι εξεγερθεί ενάντια στους βραχμάνους, παρέμειναν με την ίδια νοοτροπία: ότι ήταν ανώτεροι από τις άλλες δυο τάξεις. Ηθελαν να είναι ανώτεροι και από τους βραχμάνους επίσης, αλλά δεν άρχισαν ποτέ να προσηλυτίζουν κανέναν, γιατί, ποιον θα προσηλύτιζαν; Οι βραχμάνοι δεν θα ήταν πρόθυμοι να προσηλυτιστούν΄ ήδη είναι ανώτεροι από όλους. Μόνο οι σούντρα μπορούν να προσηλυτιστούν, γιατί θα ανέβουν στην κλίμακα της αποτίμησης. Αλλά οι τζαΐνες -ο Μαχαβίρα και η ομάδα του- δεν είχαν την ευσπλαχνία να τους συμπεριλάβουν. Ετσι λοιπόν, ο τζαϊνισμός δεν αποτελεί πλήρη πολιτισμό΄ αναγκάζεται να εξαρτάται από τον ινδουισμό για τα πάντα΄ έχει παραμείνει μια φιλοσοφία μόνο. Κανείς τζαΐνα δεν μπορεί να φτιάχνει παπούτσια΄ κάποιος ινδουιστής σούντρα πρέπει να φτιάχνει τα παπούτσια. Κανείς τζαΐνα δεν μπορεί να καθαρίζει τουαλέτες΄ κάποιος σούντρα πρέπει να κάνει αυτή τη δουλειά. Παρόλο που εξεγέρθηκαν ενάντια στους βραχμάνους, η εξέγερσή τους ήταν απλώς ενάντια στην ανωτερότητα των βραχμάνων και ήθελαν να είναι οι ίδιοι ανώτεροι από τους βραχμάνους. Δεν ήταν όμως ούτε υπέρ της ανόδου προς τα πάνω των κατώτερων τάξεων. Και το τελικό αποτέλεσμα ήταν ότι οι τζαΐνες έχουν παραμείνει μια πολύ μικρή θρησκεία, περιορισμένοι σε αριθμούς. Και επειδή έφυγαν από τον ινδουισμό, αντί να ανέβουν πιο ψηλά από τους βραχμάνους, έπεσαν ακόμη και από τη δεύτερη κατηγορία. Επειδή έφυγαν από τον ινδουισμό, δεν ήταν πια κσατρίγυα. Δεν εθεωρούντο πλέον πολεμιστές, και δεν μπορούσαν να είναι, εξαιτίας της μη βίας τους. Eπρεπε να εγκαταλείψουν την ιδέα του πολέμου, έτσι λοιπόν ο μόνος τρόπος ήταν να γίνουν επιχειρηματίες. Χαμηλότερα μπορείς να πας -κανείς δεν σε εμποδίζει- έτσι λοιπόν αναγκάστηκαν να πάνε από τη δεύτερη τάξη στην τρίτη τάξη και έγιναν όλοι τους επιχειρηματίες. Ετσι, η εξέγερση απέτυχε πολύ άσχημα. Οι τζαΐνες ήθελαν να γίνουν ανώτεροι από την πρώτη τάξη΄ το αποτέλεσμα της επανάστασής τους ήταν να πάνε από τη δεύτερη τάξη στην τρίτη τάξη. Και είναι απόλυτα εξαρτημένοι από τους ινδουιστές. Για τη χειρωνακτική τους δουλειά χρειάζονται εργάτες΄ οι ίδιοι δεν μπορούν να δουλέψουν. Κι επειδή έγιναν επιχειρηματίες, σιγά-σιγά οι ινδουιστές βαΐσυα, οι ινδουιστές επιχειρηματίες, και οι τζαΐνα επιχειρηματίες βρέθηκαν πιο κοντά. Ακόμη και γάμοι άρχισαν να συμβαίνουν μεταξύ τους. Με τον καιρό, χρειάστηκε ακόμη να ζητούν από τους βραχμάνους να κάνουν τη δική τους λατρευτική δουλειά΄ και είχαν χρήματα να τους πληρώσουν. Ετσι οι βραχμάνοι έκαναν τα λατρευτικά καθήκοντα για τους τζαΐνες -οι οποίοι είναι εναντίον του βραχμανισμού, εναντίον του ινδουισμού΄ αναγκάστηκαν όμως να χρησιμοποιούν τους ινδουιστές για τα πάντα. Τα παπούτσια τους είναι φτιαγμένα από τους σούντρα΄ τις τουαλέτες τους τις καθαρίζουν οι σούντρα. Την ιδιοκτησία τους πρέπει να την προστατεύουν οι κσατρίγυα, γιατί οι ίδιοι δεν μπορούν να πάρουν σπαθί στα χέρια τους. Δεν μπορούν να σκοτώσουν κι έτσι δεν μπορούν να πολεμήσουν, δεν μπορούν να πάνε στον πόλεμο΄ έχουν τη δύναμη ασφαλείας τους μέσα στην φυλή των πολεμιστών. Και τελικά τους ιερείς τους -οι βραχμάνοι μπήκαν από την πίσω πόρτα ως ιερείς τους. Ο Μανού δοκίμασε αυτή την ακίνητη κοινωνία -που είναι ακόμη η ίδια- πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια. Ηταν κι εκείνο ένα είδος ουτοπίας, γιατί σκεφτόταν από την άποψη τού ότι δεν θα υπάρχει πάλη των τάξεων με τον τρόπο αυτό. Την πάλη των τάξεων μπορείς να την αφήσεις με δυο τρόπους. Είτε δεν πρέπει να υπάρχουν καθόλου τάξεις΄ τότε δεν θα υπάρχει πάλη των τάξεων. . . Αυτό ακριβώς κάνει ο κομμουνισμός, αλλά έχει αποτύχει, γιατί εμφανίστηκε μια καινούργια τάξη. Ο άλλος τρόπος είναι να υπάρχει τέτοια διαστρωμάτωση των τάξεων ώστε να μην υπάρχει θέμα να μετακινηθεί ένας άνθρωπος σε κάποια άλλη τάξη. Δεν θα υπάρχει πάλη, έτσι λοιπόν δεν θα υπάρχει ανταγωνισμός. Ο βραχμάνος θα παραμένει βραχμάνος. Θα παραμένει στην κορυφή, δεν έχει σημασία αν είναι φτωχός ή πλούσιος. Ο επιχειρηματίας θα παραμένει επιχειρηματίας. Επειδή είναι απλώς πλούσιος, δεν μπορεί να γίνει βραχμάνος, δεν μπορεί να εξαγοράσει την κάστα. Δεν μπορεί να ανέβει΄ θα παραμείνει τρίτης κατηγορίας, όσο πλούσιος κι αν είναι. Οι σούντρα θα παραμείνουν σούντρα: πρέπει να κάνουν όλη τη βρώμικη δουλειά και δεν μπορούν να μετακινηθούν από εκεί. Ηταν κι αυτό μια ουτοπία. Η ιδέα ήταν ότι, αν είναι απόλυτα στατικές οι τάξεις, δεν θα υπάρχει καμιά πάλη, κανείς ανταγωνισμός. Κατά ένα τρόπο, ο Μανού πέτυχε περισσότερο από τον Μαρξ, γιατί επί πέντε χιλιάδες χρόνια η ιδέα του εξακολουθεί να εφαρμόζεται και στην Ινδία η ινδουιστική κοινωνία δεν δοκίμασε ποτέ την πάλη των τάξεων. Υπάρχουν οι φτωχοί, υπάρχουν οι πλούσιοι, αλλά δεν είναι αυτό το πραγματικό πρόβλημα για τους ινδουιστές. Το πραγματικό τους πρόβλημα είναι οι τέσσερις εκείνες τάξεις, οι οποίες είναι τελείως στατικές. Αυτό όμως είναι πολύ επικίνδυνο, γιατί εμποδίζεις τους ανθρώπους να προχωρήσουν σε μια κατεύθυνση όπου θα μπορούν να βρουν την εκπλήρωση των δυνατοτήτων τους. Ενας σούντρα μπορεί να αποδειχτεί μεγάλος πολεμιστής, αλλά δεν θα του το επιτρέψουν ποτέ. Ενας βραχμάνος μπορεί να αποδειχτεί μεγάλος βιομήχανος, αλλά δεν μπορεί να κατεβάσει τον εαυτό του. Γλύτωσε λοιπόν αυτό την κοινωνία από την πάλη των τάξεων, αλλά κατέστρεψε εντελώς το άτομο και τις δυνατότητές του. Καταστράφηκαν οι ιδιοφυείς. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο συμβαίνει και στον κομμουνισμό: το άτομο καταστρέφεται, καταστρέφεται η ευφυΐα του. Δεν μπορεί να προχωρήσει προς τα πάνω, ακόμη κι αν έχει την ικανότητα. Εχουν γίνει προσπάθειες σε όλο τον κόσμο για τη δημιουργία μιας αρμονικής ανθρώπινης κοινωνίας, αλλά έχουν αποτύχει όλες, για τον απλό λόγο ότι δεν μπήκε κανείς στον κόπο να ρωτήσει γιατί δεν είναι από τη φύση της αρμονική. Δεν είναι αρμονική, επειδή κάθε ένα άτομο είναι διαιρεμένο μέσα του και τις διαιρέσεις του τις προβάλλει πάνω στην κοινωνία. Κι αν δεν διαλύσουμε τις εσωτερικές διαιρέσεις του ατόμου, δεν υπάρχει δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε αληθινά κάποια ουτοπία και να δημιουργήσουμε μιαν αρμονική κοινωνία μέσα στον κόσμο. Ο μόνος λοιπόν τρόπος για την ύπαρξη μιας ουτοπίας είναι να μεγαλώσει περισσότερο η συνειδητότητά σου και να μεγαλώνει λιγότερο η έλλειψη συνειδητότητας που έχεις, έτσι ώστε τελικά να έρθει μια στιγμή στη ζωή σου που δεν θα απομένει τίποτα που να είναι ασυνείδητο: είσαι απλώς καθαρή συνειδητότητα. Τότε δεν υπάρχει καμιά διαίρεση. Και ο άνθρωπος του είδους αυτού, που έχει μόνο συνειδητότητα και τίποτε αντίθετο προς αυτήν, μπορεί να γίνει το υλικό με το οποίο θα δημιουργηθεί μια κοινωνία που δεν θα έχει διαιρέσεις. Με άλλα λόγια, μόνο μια κοινωνία που είναι φωτισμένη αρκετά ώστε να πληροί το αίτημα να είναι αρμονική΄ μια κοινωνία φωτισμένων ανθρώπων, μια κοινωνία σπουδαίων διαλογιστών που έχουν αφήσει τις διαιρέσεις τους. Αντί να σκεφτόμαστε από την άποψη των επαναστάσεων και της αλλαγής της κοινωνίας, της δομής της, θα πρέπει να σκεφτόμαστε περισσότερο το διαλογισμό και την αλλαγή του ατόμου. Είναι ο μόνος δυνατός τρόπος για να μπορέσουμε να αφήσουμε κάποια μέρα όλες τις διαιρέσεις της κοινωνίας. Πρώτα όμως πρέπει να τις αφήσει το ίδιο το άτομο΄ και αυτό είναι δυνατό. Είναι σχεδόν σαν την τετράπτυχη διαίρεση με την οποία συνέλαβε την ιδέα της κοινωνίας ο Μανού. Εχεις το συνειδητό, έχεις το ασυνείδητο, έχεις το συλλογικό ασυνείδητο και έχεις το συμπαντικό ασυνείδητο. Αυτές είναι οι τέσσερις διαιρέσεις μέσα σου΄ καθώς προχωρείς βαθύτερα, μπαίνεις σε σκοτεινότερους χώρους. Και ο Μανού διαίρεσε επίσης στα τέσσερα την κοινωνία. Το πιο συνειδητό μέρος είναι ο βραχμάνος΄ πρόκειται για την κορυφή, για το σοφότερο μέρος. Ξεκινά όμως ο Μανού με την κοινωνία. Οταν πρωτοδιαίρεσε την κοινωνία ο Μανού, κάποιος μπορεί να ήταν άνθρωπος σοφός, δεν είναι όμως απαραίτητο να είναι επίσης σοφοί και οι γιοι κι οι κόρες του, να μπορεί να δημιουργεί τη μια γενιά μετά την άλλη ο σοφός άνθρωπος μόνο σοφούς ανθρώπους΄ είναι ανόητη αυτή η ιδέα. Ετσι λοιπόν, η πρώτη διαίρεση μπορεί να ήταν πολύ ακριβής. Ισως να είχε κατανείμει σωστά τους ανθρώπους: τους συνειδητούς ανθρώπους στην κορυφή, μετά τους λιγότερο συνειδητούς ανθρώπους, μετά τους πιο ασυνείδητους ανθρώπους, μετά τους εντελώς ασυνείδητους ανθρώπους. Κι αν ο Μανού αποκαλεί ΄΄σούντρα΄΄, παρίες, τους εντελώς ασυνείδητους ανθρώπους, δεν υπάρχει κάτι το κακό εκεί΄ από φιλοσοφική άποψη είναι απόλυτα σωστό. Από πρακτική όμως άποψη έκανε λάθος, γιατί δεν σκέφτηκε ότι δεν θα συνέβαινε πάντα να παράγουν οι ασυνείδητοι άνθρωποι ασυνείδητους ανθρώπους. Συνέβη να προέρχονται όλοι οι φωτισμένοι άνθρωποι από τη δεύτερη τάξη -δηλαδή από τους πολεμιστές- όχι από τους βραχμάνους, που ήταν η κορυφαία τάξη. Είναι πολύ παράξενο. Ακόμη και οι ενσαρκώσεις των ινδουιστών -ο Ράμα και ο Κρίσνα- ανήκαν όλοι τους στη δεύτερη τάξη΄ δεν ήταν βραχμάνοι. Ο Βούδας και ο Μαχαβίρα δεν ήταν βραχμάνοι. Ετσι λοιπόν, η τάξη των βραχμάνων δεν παρήγαγε ούτε ένα φωτισμένο άνθρωπο, γιατί άρχισαν να είναι πολύ ικανοποιημένοι με τον εαυτό τους. Βρίσκονταν στην κορυφή -τι άλλο να θέλεις; Ολοι θα έσκυβαν μπροστά τους΄ ακόμη και ο βασιλιάς έπρεπε να τους αγγίζει στα πόδια. Ηταν οι πιο αγνοί άνθρωποι, δεν είχαν λοιπόν καμιά παρόρμηση να βρουν πιο πολλά΄ αυτό αρκούσε. Ηταν πολύ ικανοποιητικό για το εγώ τους. Γιατί συνέβη αυτό στους κσατρίγυα, στη δεύτερη τάξη; Ο ίδιος καταλαβαίνω ότι, επειδή ήταν η δεύτερη τάξη, υπήρχε τεράστια παρόρμηση μέσα τους να ξεπεράσουν τους βραχμάνους και ο μόνος τρόπος που μπόρεσαν να βρουν για να ξεπεράσουν τους βραχμάνους ήταν να φωτιστούν. Μόνο τότε θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τους βραχμάνους΄ αλλιώς δεν μπορούσαν. Οι βραχμάνοι είναι οι πιο μορφωμένοι λόγιοι. Οι κσατρίγυα έπρεπε να επιτύχουν σε κάτι το οποίο είναι ανώτερο από τη μόρφωση και τη λογιότητα. Επρεπε να επιτύχουν σε κάτι που δεν το παίρνεις από τη γέννησή σου, έτσι ώστε να μη μπορούν να το διεκδικούν οι βραχμάνοι. Από τη γέννησή του και μόνο δεν μπορεί κανείς να ισχυρίζεται πως είναι φωτισμένος. Και συνέβη αυτό μόνον στη δεύτερη τάξη, γιατί είναι μέρος της ανθρώπινης ψυχολογίας ότι, όσο πιο κοντά βρίσκεσαι στην ανώτερη τάξη, τόσο πιο μεγάλη ανταγωνιστικότητα υπάρχει μέσα σου. Οσο πιο μακριά βρίσκεσαι, τόσο λιγότερη ελπίδα έχεις ότι μπορείς να καταφέρεις να ανταγωνιστείς τους βραχμάνους. Ο επιχειρηματίας δεν μπορεί να σκεφτεί πως μπορεί να τους ανταγωνιστεί. Ο σούντρα φυσικά δεν μπορεί καν να φανταστεί ή να ονειρευτεί ότι μπορεί να καταφέρει κάτι. Δεν του επιτρέπουν ούτε καν να διαβάζει΄ δεν του επιτρέπουν να μορφωθεί. Τον κρατούν εντελώς σκλαβωμένο μέσα στην έλλειψη συνειδητότητας, δεν υπάρχει λοιπόν κανένα θέμα να φωτιστεί ένας σούντρα. Ο επιχειρηματίας έχει έναν άλλο ανταγωνισμό, δηλαδή τα χρήματα. Πρόκειται για οριζόντιο ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρηματιών. Προσπαθεί εκείνος να ανταγωνιστεί, ώστε να έχει περισσότερα χρήματα, και ξέρει ότι δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τους πολεμιστές: ο επιχειρηματίας δεν είναι στρατιώτης. Και δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τον ιερέα, γιατί ο επιχειρηματίας δεν είναι λόγιος. Και οι βραχμάνοι κράτησαν τον πλήρη έλεγχο όλων των σπουδαίων αρχαίων γραφών και της φιλολογίας. Επρεπε να δίνουν τα βιβλία εκείνα μόνο στα παιδιά τους, στους απόγονούς τους. Και επί χιλιάδες χρόνια τα βιβλία εκείνα δεν ήταν τυπωμένα, παρόλο που το τύπωμα ξεκίνησε από την Κίνα πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια και θα μπορούσε να έχει έρθει στην Ινδία χωρίς καμιά δυσκολία. Οι άνθρωποι θα πρέπει να είχαν επίγνωση΄ πηγαινοέρχονταν στην Κίνα συνεχώς. Αν μπόρεσε να εξαπλωθεί σε όλη την Κίνα ο βουδισμός, είναι αδύνατο να μη μπορούσαν να φέρουν το μηχανισμό και να κατανοήσουν το τύπωμα. Αλλά οι βραχμάνοι ήταν ενάντιοι στο τύπωμα. Ηταν ενάντιοι ακόμη και στην εκτύπωση των γραφών τους, όταν ήρθαν οι Βρετανοί -πριν από τριακόσια χρόνια- και κατέλαβαν την Ινδία από τους μωαμεθανούς. Ηταν ενάντια στη θέλησή τους το ότι τυπώθηκαν οι γραφές, επειδή φοβόντουσαν ότι, άμα τυπωθούν, θα γίνουν δημόσια περιουσία. Τότε θα μπορεί να τις διαβάζει ο καθένας και θα μπορεί να γίνει λόγιος ο καθένας. Ηθελαν να τις κρατήσουν για τον εαυτό τους, έτσι λοιπόν υπήρχαν μόνον χειρόγραφα αντίγραφα, τα οποία τα κρατούσαν ως οικογενειακή παράδοση: έτσι κάθε οικογένεια έχει το δικό της χειρόγραφο αντίγραφο ορισμένων γραφών. Το μονοπωλούσαν οι βραχμάνοι. Οι κσατρίγια, η δεύτερη τάξη, προσπάθησαν -και η προσπάθεια αυτή ήταν μεγάλη- να φωτιστούν για να ξεπεράσουν τους βραχμάνους. Εχει όμως μεγάλη σημασία να καταλάβουμε ότι, όταν φωτίστηκαν, έγιναν αδιαίρετοι, η ύπαρξή τους έγινε ένα πράγμα. Και ασφαλώς έγιναν ανώτεροι από κάθε άλλον άνθρωπο που ήταν διαιρεμένος. Δεν υπήρχε ζήτημα ως προς την ανωτερότητά τους. Ακόμη και οι βραχμάνοι λοιπόν ερχόντουσαν στους φωτισμένους ανθρώπους χωρίς να τους νοιάζει το ότι προέρχονταν από τη δεύτερη τάξη. Ετσι λοιπόν, βραχμάνοι άγγιξαν τα πόδια μη βραχμάνων -κάτι που θα ήταν αλλιώς αδύνατο. Οταν όμως φωτίστηκε ο μη βραχμάνος, τότε ο βραχμάνος ξέρει ότι εκείνα που γνωρίζει ο ίδιος είναι μόνο σαν τους παπαγάλους. Οσα γνωρίζει εκείνος ο άνθρωπος δεν είναι σαν τους παπαγάλους. Δεν είναι λόγιος, είναι πραγματικός γνώστης. Ετσι λοιπόν, εκατοντάδες βραχμάνοι υπήρξαν μαθητές του Βούδα, εκατοντάδες βραχμάνοι υπήρξαν μαθητές του Μαχαβίρα. Ο κόσμος μπορεί να φτάσει στην αρμονία αν διαδοθεί παντού ο διαλογισμός και οδηγηθούν οι άνθρωποι στη μια συνειδητότητα που υπάρχει μέσα τους. Θα αποτελέσει αυτό μια τελείως διαφορετική διάσταση με την οποία θα δουλέψουν. Μέχρι τώρα υπήρχε η επανάσταση. Το ζήτημα ήταν η κοινωνία, η δομή της. Απέτυχε κατ΄επανάληψη με διάφορους τρόπους. Θα πρέπει τώρα να υπάρξει το άτομο΄ και όχι η επανάσταση, αλλά ο διαλογισμός, η μεταμόρφωση. Και δεν είναι τόσο δύσκολο όσο νομίζουν οι άνθρωποι. Μπορεί να χάσουν έξι χρόνια για να πάρουν πτυχίο Μάστερ σε κάποιο παανεπιστήμιο΄ και δεν θα σκεφτούν πως πρόκειται για χάσιμο υπερβολικού χρόνου απλώς για ένα πτυχίο που δεν σημαίνει τίποτα. Είναι απλώς ζήτημα κατανόησης της αξίας του διαλογισμού. Τότε θα είναι εύκολα δυνατό να γίνουν εκατομμύρια άνθρωποι αδιαίρετοι μέσα τους. Και θα αποτελέσουν την πρώτη ομάδα της ανθρωπότητας που θα γίνει αρμονική. Και η αρμονικότητά τους, η ομορφιά τους, η ευσπλαχνία τους, η αγάπη τους -όλες τους οι ιδιότητες- είναι επόμενο να έχουν απήχηση σε ολόκληρο τον κόσμο. Η προσπάθειά μου είναι να κάνω τον διαλογισμό επιστήμη σχεδόν, έτσι ώστε να μην είναι κάτι που να έχει σχέση με τη θρησκεία. Μπορεί λοιπόν να τον εφαρμόσει ο καθένας΄ είτε είναι ινδουιστής ή χριστιανός ή εβραίος ή μωαμεθανός, δεν έχει σημασία. Ποια είναι η θρησκεία του είναι άσχετο πράγμα΄ μπορεί να κάνει διαλογισμό ανεξάρτητα. Ισως να μην πιστεύει καν σε κάποια θρησκεία, ίσως να είναι άθεος΄ ακόμη κι έτσι μπορεί να διαλογίζεται. Ο διαλογισμός πρέπει να γίνει σχεδόν σαν πυρκαγιά. Τότε θα υπάρχει κάποια ελπίδα. Και οι άνθρωποι είναι έτοιμοι: διψούν από καιρό για κάτι που θα αλλάξει την όλη υφή της κοινωνίας. Είναι άσχημη έτσι όπως είναι, είναι αηδιαστική. Είναι το πολύ-πολύ ανεκτή. Με κάποιο τρόπο οι άνθρωποι την ανέχονται ως τώρα. Δεν είναι όμως χαρούμενο πράγμα η ανοχή της. Θα πρέπει να είναι κάτι το εκστατικό. Θα πρέπει να είναι κάτι το απολαυστικό. Θα πρέπει να φέρνει έναν χορό στην καρδιά των ανθρώπων. Και όταν εξαφανιστούν αυτές οι διαιρέσεις μέσα στον άνθρωπο, μπορεί να δει εκείνος ξεκάθαρα το κάθε τι. Δεν είναι ζήτημα να είναι πολυμαθής, είναι ζήτημα της διαύγειάς του. Μπορεί να κοιτάζει κάθε διάσταση, κάθε κατεύθυνση, με τέτοια καθαρότητα, με τέτοια βαθιά ευαισθησία, διορατικότητα, που ίσως να μην είναι πολυμαθής, αλλά η διαύγειά του θα σου δίνει απαντήσεις που δεν μπορούν να δώσουν οι γνώσεις. Είναι αυτό ένα από τα πιο σπουδαία πράγματα -η ιδέα της ουτοπίας- που ακολουθεί τον άνθρωπο σαν σκιά εδώ και χιλιάδες χρόνια. Κάπως όμως ανακατεύτηκε με την αλλαγή της κοινωνίας΄ δεν κοίταξαν ποτέ το άτομο. Κανείς δεν έδωσε μεγάλη προσοχή στο άτομο΄ και αυτό αποτελεί τη ριζική αιτία όλων των προβλημάτων. Αλλά επειδή το άτομο δείχνει να είναι πολύ μικρό και η κοινωνία δείχνει πολύ μεγάλη, οι άνθρωποι νομίζουν ότι μπορούμε να αλλάξουμε την κοινωνία και τότε θα αλλάξουν και τα άτομα. Δεν πρόκειται να συμβεί έτσι -γιατί η ΄΄κοινωνία΄΄ είναι απλώς μια λέξη΄ υπάρχουν μόνο τα άτομα, δεν υπάρχει καμιά κοινωνία. Η κοινωνία δεν έχει ψυχή΄ δεν μπορείς να της αλλάξεις τίποτα. Μπορείς να αλλάξεις μόνο το άτομο, όσο μικρό κι αν φαίνεται να είναι. Και όταν μάθεις την επιστήμη της αλλαγής του ατόμου, ισχύει το ίδιο για όλα τα άτομα παντού. Και η αίσθησή μου είναι ότι κάποια μέρα θα φτάσουμε σε μια κοινωνία που θα είναι αρμονική, που θα είναι πολύ καλύτερη από όλες τις ιδέες που παράγουν οι ουτοπιστές εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η πραγματικότητα θα είναι πολύ πιο όμορφη. Osho, Light on the Path, Ομιλία #11